ke chuyen ve kim loai(q2) 784

LINK DOWNLOAD MIỄN PHÍ TÀI LIỆU "ke chuyen ve kim loai(q2) 784 ": http://123doc.vn/document/547490-ke-chuyen-ve-kim-loai-q2-784.htm

KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
nghơa lâ “sùỉc trùỉng” (theo mưåt ûác thuët khấc thò tïn gổi nây lêëy
gưëc úã tûâ Àûác cưí “zinco”, nghơa lâ “vẫy cấ úã mùỉt”).
Nùm 1721, nhâ hốa hổc kiïm nhâ luån kim ngûúâi Àûác tïn
lâ Johann Fridrich Henkel (trong thúâi gian du hổc úã Freiberg,
châng Lúmanưxop trễ tíi àậ hổc ưng thêìy nây) àậ tấch àûúåc kệm
tûâ khoấng vêåt ganmei. Henkel àậ “àưët” ganmei vâ tûâ àấm “tro”
múái sinh ra, ưng thu àûúåc kệm kim loẩi sấng lêëp lấnh mâ trong cấc
tấc phêím ca mònh, ưng àậ vđ nố vúái chim phûúång hoâng hưìi sinh
tûâ àưëng tro tân.
Nhâ mấy luån kệm àêìu tiïn úã chêu Êu àậ àậ àûúåc xêy dûång
nùm 1743 tẩi thânh phưë Brixtưn (nûúác Anh), tûác lâ bưën nùm sau
khi Jưn Champion nhêån àûúåc bùçng phất mònh vïì phûúng phấp
chûng cêët àïí àiïìu chïë kệm tûâ cấc qúång kệm oxit. Vïì ngun tùỉc,
cưng nghïå úã Brixtưn khưng khấc gò mêëy so vúái cưng nghïå mâ cấc
nhâ luån kim vư danh thúâi xûa àậ sûã dng, nhûng vò hổ khưng
côn sưëng àïí àùng k phûúng phấp nây nïn cânh nguåt qụë dânh
cho ngûúâi phất minh ra quy trònh cưng nghïå sẫn xët kệm àậ rúi
vâo tay “Nhâ vư àõch” (Champion cố nghơa lâ “nhâ vư àõch”). Gêìn
hai mûúi nùm sau àố, Champion tiïëp tc kiïn trò “ têåp luån”
trong lơnh vûåc nêëu luån kệm vâ àậ hoân thiïån àûúåc mưåt quy trònh
nûäa, trong àố, ngun liïåu khưng phẫi lâ qúång oxit mâ lâ qúång
sunfua.
Nïëu nhû nhâ mấy úã Brixtưn mưỵi nùm lâm ra 200 têën kệm,
thò nay nay, sẫn lûúång kim loẩi nây trïn thïë giúái àậ lïn àïën hâng
triïåu têën. Vïì quy mư sẫn xët thò kệm chiïëm võ trđ thûá ba trong sưë
cấc kim loẩi mâu, chó thua cấc bêåc àân anh tûâng àûúåc thûâa nhêån
trong ngânh kim loẩi mâu lâ nhưm vâ àưìng. Nhûng kệm cố mưåt ûu
àiïím khưng thïí chưëi cậi: so vúái àậ sưë cấc kim loẩi cưng nghiïåp, giấ
thânh ca nố thêëp vò nố dïỵ àiïìu chïë (trïn thõ trûúâng thïë giúái, chó cố
sùỉt vâ chò rễ hún kệm). Bïn cẩnh phûúng phấp chûng cêët cưí xûa,
cấc nhâ mấy luån kệm ngây nay àang sûã dng rưång rậi phûúng
phấp àiïån phên, trong àố, kệm lùỉng àổng lẩi trïn cấc catưt bùçng
nhưm vâ sau àêëy àûúåc nêëu lẩi trong lô cẫm ûáng.
X.I. Venetxki 6
http://ebooks. vdcmedia. com
Mưåt àiïìu th võ lâ nhâ phất minh ngûúâi Anh rêët cố tïn tíi
Henry Bessemer tûâng nưíi tiïëng vïì viïåc phất minh ra lô chun àïí
luån thếp, cng àậ thiïët kïë mưåt cấi lô dng nùng lûúång mùåt trúâi,
trong àố cố thïí nêëu àûúåc kệm hóåc àưìng. Tuy nhiïn, lô nây chûa
hoân hẫo vïì mùåt k thåt, vẫ lẩi, nhûäng àiïìu kiïån thiïn nhiïn ca
xûá súã m sûúng nây khưng thån lúåi cho viïåc sûã dng nố trong
thûåc tïë.
Nhû ngûúâi ta vêỵn nối, kệm àậ ài vâo cåc sưëng lao àưång ca
mònh tûâ rêët lêu trûúác khi ra àúâi: cấc nhâ luån kim thúâi cưí xûa àậ
nếm nhûäng cc àấ mâu xấm chûáa cấc húåp chêët ca kệm vâo lûãa
cng vúái than, qúång àưìng vâ àậ thu àûúåc àưìng thau - mưåt húåp
kim tuåt diïåu cố àưå bïìn vâ dễo cao, chõu àûång àûúåc sûå ùn môn vâ
cố mâu sùỉc àểp, hay nối cho àng hún lâ cố khoẫng biïën àưíi mâu
sùỉc ty thåc vâo hâm lûúång kệm vâ cấc thânh phêìn khấc. Khưng
nhû àưìng àỗ thưng thûúâng, úã nûúác Nga ngây xûa ngûúâi ta gổi àưìng
thau lâ àưìng vâng: khi tùng hâm lûúång kệm, mâu sùỉc ca húåp kim
thay àưíi tûâ àỗ nhẩt àïën vâng tûúi. Nïëu pha thïm mưåt đt nhưm thò
àưìng thau cố mâu tûúi mất, húi giưëng vâng vâ hiïån nay àûúåc dng
lâm huy hiïåu vâ àưì m nghïå. Tûâ xûa, Aristote àậ mư tẫ thûá àưìng
nây lâ thûá àưìng “chó khấc vâng úã mi võ mâ thưi”. Rộ râng, thûá
“àưìng giưëng nhû vâng” êëy chùèng phẫi lâ cấi gò khấc mâ lâ àưìng
thau àêëy thưi.
Mưåt thúâi gian dâi ngûúâi ta cho rùçng, tûúång k niïåm Minin vâ
Pogiacxki àûúåc dûång hưìi àêìu thïë k trûúác trïn Quẫng trûúâng Àỗ úã
Maxcúva lâ bùçng àưìng àỗ. Nhûng cưng tấc phc chïë gêìn àêy àậ
àđnh chđnh àiïìu àố: hốa ra khưng phẫi lâ àưìng àỗ mâ chđnh lâ àưìng
thau àậ àûúåc dng cho tấc phêím k diïåu ca nhâ àiïu khùỉc I. P.
Martưt.
ÚÃ ÊËn Àưå cố lâng Bidar nưíi tiïëng búãi nhûäng thûá àưì trang trđ
mâ cấc nghïå nhên àõa phûúng lâm ra tûâ húåp kim ca àưìng, kệm vâ
thiïëc. Cấc àưì m nghïå nhû bònh àûång nûúác, àơa, tûúång nhỗ àûúåc
trấng mưåt dung dõch àùåc biïåt àïí cho kim loẩi trúã thânh àen tuìn.
Sau àêëy, cấc hổa sơ khùỉc lïn àêëy nhûäng bưng hoa hóåc nhûäng hònh
vệ trang trđ trưng y nhû khẫm bẩc vêåy. Cấc hònh vệ trang trđ nây
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
khưng bao giúâ bõ múâ ài. Do vêåy, cấc sẫn phêím m nghïå ca Bidar
rêët nưíi tiïëng khưng nhûäng úã ÊËn Àưå, mâ côn úã nhiïìu nûúác khấc.
Thưng thûúâng, kệm vâ àưìng trong cấc húåp kim lâ àưi bẩn
àưìng minh, chng bưí sung vâ cẫi thiïån tđnh chêët cho nhau. Thïë mâ
gêìn àêy, chng úã trong tònh trẩng “cẩnh tranh lêỵn nhau” vâ chđnh
kệm àậ loẩi àưìng ra khỗi húåp kim. Àiïìu àố àậ xẫy ra úã M, núi mâ
cho àïën gêìn àêy, àưìng xen (àưìng tiïìn nhỗ nhêët ca M) vêỵn àûúåc
dêåp tûâ húåp kim chûáa 95% àưìng vâ 5% kệm. Cấch àêy mêëy nùm
ngûúâi ta quët àõnh thay àưíi thânh phêìn ca húåp kim. Vêỵn nhûäng
ngun tưë êëy cố mùåt trong húåp kim, nhûng vúái t lïå hoân toân
khấc hùèn: 97,6% kệm vâ vễn vẩn chó cố 2,4 % àưìng. Súã dơ cố sûå
“thay bêåc àưíi ngưi” nhû vêåy lâ vò kệm rễ hún àưìng rêët nhiïìu, do àố,
àïì nghõ húåp l hốa ca cấc nhâ tâi chđnh àậ hûáa hển mưåt mốn lúåi
khưng nhỗ cho ngên khưë
Khấ nhiïìu húåp kim ca kệm àậ àûúåc biïët àïën (pha thïm
nhưm, àưìng, magie, vúái lûúång khưng àấng kïí), mâ àùåc àiïím nưíi bêåt
ca chng lâ rêët dïỵ àc vâ cố nhiïåt àưå nống chẫy thêëp. Tûâ cấc húåp
kim nây, ngûúâi ta àc àûúåc nhûäng chi tiïët phûác tẩp cố thânh mỗng
vâ nhûäng sẫn phêím chđnh xấc khấc, trong àố cố nhûäng con chûä in
cúä nhỗ. Hưìi giûäa thïë k trûúác, theo thiïët kïë ca nhâ àiïu khùỉc
ngûúâi Nga I. P. Vitali, ngûúâi ta àậ àc vâ dûång úã phông
Gheorghiepxki trong cung lúán àiïån Cremli úã Maxcúva mûúâi tấm
cêy cưåt bùçng kệm cố hoa vùn trang trđ vâ nhûäng bûác tûúång mang
nhûäng vông hoa nguåt qụë.
Mưåt ngûúâi úã Cưång hôa dên ch Àûác cố mưåt bưå sûu têåp àưåc àấo
vïì cấc vêåt àc bùçng kệm. Mêëy chc nùm qua, ưng àậ dng kệm àïí
tûå tay àc nhûäng hònh ngûúâi vâ àưång vêåt nhỗ, cao khưng quấ 5 cm.
Bưå sûu têåp nây gưìm khoẫng 1500 phưëi cẫnh rêët th võ. Tuåt diïåu
nhêët trong sưë àố lâ phưëi cẫnh nối vïì trêån àấnh úã gêìn Lepzich nùm
1813, tẩi àố, àưåi qn ca Napolïon chûa lẩi sûác sau trêån
Borồinư àậ bõ thua thïm mưåt trêån lúán nûäa khi àấnh nhau vúái liïn
qn cấc nûúác Nga, Phưí, ấo vâ Thy Àiïín. Phưëi cẫnh “trêån àấnh
ca cấc dên tưåc” gưìm khoẫng mưåt ngân phêìn tûã - àố lâ nhûäng
ngûúâi lđnh vâ ngûåa, xe cưå, v khđ.
X.I. Venetxki 8
http://ebooks. vdcmedia. com
ÚÃ mưåt chûâng mûåc àấng kïí, nhiïåt àưå nống chẫy khưng cao
lùỉm ca kệm (khoẫng 420 àưå C) àậ lâm cho nhâ sûu têåp ngûúâi Àûác
phẫi say mï. Nhiïìu tđnh chêët ca kim loẩi nây ph thåc vâo àưå
tinh khiïët ca nố. Thưng thûúâng, kệm dïỵ tiïu hốa trong cấc axit,
nhûng nïëu àưå tinh khiïët àẩt àïën “nùm con sưë chđn” (99,999%) thò
chđnh cấc axit êëy khưng thïí nâo àng chẩm àûúåc àïën kệm ngay cẫ
khi nung nống. Àưëi vúái kệm, àưå tinh khiïët khưng nhûäng bẫo àẫm
cho nố trúã nïn “bêët khẫ xêm phẩm vïì hốa hổc”, mâ côn àem lẩi cho
nố tđnh dễo cao: kệm tinh khiïët lẩi dïỵ kếo thânh súåi hïët sûác mẫnh.
Côn kệm thûúâng dng trong k thåt thò biïíu lưå tđnh cấch khấ bêët
thûúâng: nố chó cho phếp cấn thânh dẫi, thânh lấ, thânh têëm trong
khoẫng nhiïåt àưå nhêët àõnh - tûâ 100 àïën 150 àưå C, côn úã nhiïåt àưå
bònh thûúâng vâ cao hún 250 àưå C cho àïën àiïím nống chẫy thò kim
loẩi nây rêët giôn, cố thïí dïỵ dâng nghiïìn nất thânh bưåt.
Trong cấc ngìn àiïån hốa hổc hiïån nay, cấc têëm kệm àống
“vai trô êm”, tûác lâ àûúåc dng lâm àiïån cûåc êm - núi àêy diïỵn ra
quấ trònh oxi hốa kim loẩi. Lêìn àêìu tiïn, kệm àậ thûã sûác mònh
trong mưi trûúâng hoẩt àưång nây nùm 1800, khi nhâ bấc hổc ngûúâi
Italia lâ Alexanàro Vonta chïë tẩo ra bưå pin ca ưng. Hai nùm sau
àố, nhúâ mưåt bưå pin rêët lúán (so vúái thúâi bêy giúâ) gưìm 4200 têëm àưìng
vâ kệm mâ nhâ bấc hổc Nga V. V. Petrưp àậ lêìn àêìu tiïn tẩo àûúåc
hưì quang àiïån.
Nùm 1838, nhâ k thåt àiïån ngûúâi Nga lâ B. X. Iacobi àậ
chïë tẩo mưåt chiïëc thuìn gùỉn àưång cú àiïån mâ ngìn àiïån lâ mưåt
bưå pin. Thuìn nây àậ xi ngûúåc dông sưng Nïva mưåt thúâi gian,
chúã àûúåc 14 hânh khấch. Nhûng loẩi àưång cú nây tỗ ra khưng kinh
tïë, àiïìu àố khiïën nhâ hốa hổc ngûúâi Àûác lâ Iuxtux Libic (Justus
Liebig) cố cú súã àïí tun bưë: “Cûá trûåc tiïëp àưët than àïí thu nhiïåt
hóåc sinh cưng côn phêìn cố lúåi hún nhiïìu so vúái chi phđ than àố àïí
khai thấc kệm, rưìi sau àố sinh cưng trong cấc àưång cú àiïån bùçng
cấch àưët kệm trong cấc bưå pin”. Lc bêëy giúâ, nhûäng àưì sûã dng
sûác kếo ca cấc àưång cú àiïån chẩy bùçng pin àậ khưng thu àûúåc kïët
quẫ úã trïn cẩn. Nhâ vêåt l hổc nưíi tiïëng ngûúâi Anh lâ Jamú Jun
(James Precotr Joule) hònh nhû àậ cố lêìn nhêån xết nûãa àa nûãa
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
thêåt rùçng, chùèng thâ ni ngûåa vêỵn côn rễ hún lâ phẫi thay kệm
trong cấc bưå pin.
Trong thúâi àẩi chng ta, tûúãng àố àậ àûúåc sưëng lẩi: hâng
ngân hâng vẩn ư tư àiïån àang lûúát nhanh trïn cấc nễo àûúâng ca
nhiïìu nûúác, hún nûäa, khi chổn ngìn àưång lûåc, cấc nhâ thiïët kïë
thûúâng ûu chång loẩi ùcquy kệm - khưng khđ. Bưå ùcquy nây thay
thïë cho hâng chc con ngûåa, nố cho phếp ư tư chẩy àûúåc hún 100
kilưmet mâ khưng cêìn “cho ùn thïm”, nghơa lâ khưng phẫi nẩp
thïm àiïån. Nhûäng ngìn àiïån tđ hon kiïíu nhû vêåy àang àûúåc sûã
dng trong cấc mấy nghe, trong cấc àưìng hưì so giúâ, trong khđ c ào
àưå lưå sấng (ca mấy ẫnh), trong cấc mấy tđnh loẩi nhỗ. Trong bưå
“pin vng” ca cấc àên pin bỗ ti, dûúái lúáp vỗ giêëy cố ba ưëng kệm:
khi chấy (tûác lâ khi bõ oxi hốa), kệm sinh ra dông àiïån àïí thùỉp
sấng bống àên pin. Àưëi vúái cấc thiïët bõ lúán thò ngìn àiïån rêët àấng
tin cêåy, à sûác cung cêëp àiïån cho hâng chc khđ c cng mưåt lc lâ
nhûäng bưå ùỉcquy cố àiïån cûåc bùçng bẩc vâ bùçng kệm. Chùèng hẩn,
mưåt bưå ùcquy nhû vêåy àậ lâm viïåc trïn mưåt vïå tinh nhêån tẩo ca
Liïn Xư bay vông quanh trấi àêët.
Cåc khng hoẫng nùng lûúång diïỵn ra trong nhûäng nùm gêìn
àêy àậ båc nhiïìu tưí chûác cúä lúán vïì khoa hổc vâ cưng nghiïåp phẫi
tòm kiïëm cấc ngìn nùng lûúång múái. Song nhûäng “tay chúi” nghiïåp
dû cng khưng chõu thua kếm cấc nhâ sấng chïë chun nghiïåp.
Chùèng hẩn, mưåt ngûúâi thúå àưìng hưì úã thânh phưë Kiàerminxstú nûúác
Anh àậ sûã dng quẫ chanh bònh thûúâng vâo cưng viïåc nây. Khi
cùỉm vâo quẫ chanh mưåt thanh kệm vâ mưåt thanh àưìng cố dêy dêỵn
ra ngoâi, nhâ phất minh nây nhêån àûúåc mưåt ngìn àiïån àưåc àấo.
Do phẫn ûáng ca axit limonic vúái àưìng vâ kệm, mưåt dông àiïån àậ
sinh ra, à cung cêëp cho mưåt àưång cú tđ hon lâm quay têëm biïín
quẫng cấo trong t trûng bây ca hiïåu àưìng hưì trong vâi thấng.
Chùèng lệ àêy khưng phẫi lâ mưåt phất minh hay sao? Tiïëc thay,
theo tđnh toấn ca cấc nhâ chun mưn, àïí cung cêëp à àiïån cho
mưåt mấy thu hònh chùèng hẩn, cêìn phẫi cố mưåt bưå pin lâm tûâ vâi
triïåu quẫ chanh.
Nhâ sinh hốa hổc Menvin Canvin (Melvin Calvin) ngûúâi M
tûâng àûúåc giẫi thûúãng Nưben àậ àïì nghõ dng mưåt ngìn àiïån
X.I. Venetxki 10
http://ebooks. vdcmedia. com
thûåc vêåt mẩnh hún. Ưng àậ hoân chónh mưåt bưå pin mùåt trúâi, trong
àố, kệm oxit vâ chêët diïåp lc ca thûåc vêåt cng nhau tẩo ra dông
àiïån. Tûâ bïì mùåt ca mưåt “vûúân phất àiïån mâu xanh” cố kđch thûúác
bùçng mưåt cùn phông nhỗ, cố thïí “thu hoẩch” àûúåc mưåt ngìn àiïån
cố cưng sët 1 kilưoat.
Cố lệ trong tûúng lai khưng xa, mâ cố thïí lâ ngay úã cëi thïë
k nây, chng ta sệ àûúåc chûáng kiïën nhûäng thânh tûåu múái ca
ngânh nùng lûúång hổc mùåt trúâi - thûåc vêåt, nhûng bêy giúâ thò hậy
trúã lẩi thïë k trûúác àïí tòm hiïíu ba sûå kiïån quan trổng cố liïn quan
trûåc tiïëp vúái kệm.
Sûå kiïån thûá nhêët xẫy ra nùm 1850: mưåt ngûúâi Phấp tïn lâ
Ghilo (Gillot) àậ àïì nghõ mưåt phûúng phấp àưåc àấo àïí lâm bẫn in
kệm. Hònh àûúåc vệ bùçng tay lïn mưåt têëm kệm bùçng mưåt thûá mûåc
chưëng axit, sau àêëy dng axit nitric àïí rûãa bïì mùåt têëm kệm. Khi
àố, nhûäng chưỵ cố mûåc thò vêỵn ngun vển, khưng bõ hû hẩi gò, côn
nhûäng chưỵ khưng cố mûåc thò axit sệ “ùn” kệm, tẩo thânh nhûäng vïët
lộm. Hònh vệ sệ trúã thânh hònh nưíi vâ khi in lïn giêëy thò sệ nhêån
àûúåc hònh ẫnh cêìn thiïët. Vïì sau, phûúng phấp nây ca Ghilo àûúåc
hoân thiïån thïm vâ trúã thânh phûúng phấp lâm bẫn kệm ngây
nay, nhúâ nố mâ cấc mấy in trïn toân thïë giúái hâng ngây àang tấi
tẩo lẩi vư sưë hònh vệ vâ tranh ẫnh trong cấc sấch bấo vâ tẩp chđ.
Nùm 1887, nhâ bấc hổc nưíi tiïëng ngûúâi Àûác lâ Heinrich
Rudolph Hertz àậ phất hiïån ra hiïån tûúång hiïåu ûáng quang àiïån:
dûúái tấc àưång ca ấnh sấng, mưåt chêët nâo àố sệ phất ra cấc àiïån
tûã. Mưåt nùm sau, nhâ vêåt l hổc ngûúâi Nga lâ A. C. Xtoletưp àậ
nghiïn cûáu k lûúäng hiïåu ûáng quang àiïån nây. Tẩi phông thđ
nghiïåm ca trûúâng àẩi hổc tưíng húåp Maxcúva, ưng àậ tiïën hânh
mưåt thđ nghiïåm tinh tïë tûâng ài vâo lõch sûã ca khoa hổc. Ưng nưëi
têëm kệm vúái cûåc êm ca mưåt bưå pin vâ nưëi têëm lûúái kim loẩi vúái
mưåt cûåc dûúng, rưìi àùåt àưëi diïån vúái têëm kệm, cấch xa mưåt khoẫng
nâo àố. Têët nhiïn, trong mẩch àiïån húã nây khưng cố dông àiïån ài
qua vâ kim ca àiïån kïë vêỵn chó sưë khưng. Khi nhâ bấc hổc chiïëu
mưåt lìng ấnh sấng chối lổi vâo têëm kệm thò kim ca àiïån kïë lêåp
tûác rúâi khỗi võ trđ sưë khưng. Àiïìu àố cố nghơa lâ àậ xët hiïån dông
àiïån trong mẩch. Xtoletưp tùng thïm ngìn sấng chiïëu vâo têëm
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
kệm vâ nhêån thêëy kim àưìng hưì dõch ài xa hún, àiïìu àố chûáng tỗ
dông àiïån tùng lïn. Ngay sau khi ngùỉt ngìn chiïëu sấng, dông
àiïån nây biïën mêët vâ kim ca àiïån kïë trúã vïì võ trđ sưë khưng. Dng
c nây thûåc tïë àậ lâ tïë bâo quang àiïån àêìu tiïn - mưåt linh kiïån mâ
k thåt hiïån àẩi khưng thïí thiïëu àûúåc.
Cng trong nùm mâ Xtoletưp thûåc hiïån thđ nghiïåm lõch sûã
ca mònh, têëm kệm àậ trúã thânh “ngûúâi cng tham gia” mưåt phất
minh th võ: k sû Beclinú (Berliner), ngûúâi Àûác, vưën lâm viïåc úã
M, àậ chïë tẩo ra mưåt khđ c dng àïí ghi vâ phất lẩi êm thanh, gổi
lâ mấy hất vâ ưng àậ àïì nghõ dng àơa lâm bùçng kệm cố ph mưåt
lúáp sấp mỗng àïí lâm vêåt tẫi êm. Tûâ àơa nây cố thïí chuín sang
mưåt bẫn sao bùng kim loẩi, tûác lâ lâm khn àïí sẫn xët hâng loẩt
àơa hất. Chiïëc àơa hất àêìu tiïn trïn thïë giúái do chđnh Beclinú chïë
tẩo hiïån àang àûúåc lûu giûä tẩi viïån bẫo tâng qëc gia Hoa K úã th
àư Oasinhtún. Nùm 1907, úã Pari, cấc àơa ghi lẩi giổng hất ca
Enrico Caruzo, Franchexco Tamanho, Anàelina Patti vâ ca cấc ca
sơ xët sùỉc khấc àậ àûúåc trõnh trổng àùåt vâo trong cấc hưåp kđn cố
trấng kệm àïí bẫo quẫn lêu dâi. Ngûúâi ta dûå àõnh sệ múã cấc hưåp àố
sau 100 nùm. Tûác lâ vâo nùm 2007.
Trong k thåt hiïån àẩi khưng chó sûã dng kệm ngun khưëi
mâ cẫ bi kệm nûäa. Chùèng hẩn, bi kệm gip nhûäng ngûúâi lâm
thëc phấo nhåm ngổn lûãa thânh mâu xanh lam. Cấc nhâ luån
kim dng bi kệm àïí lêëy vâng vâ bẩc ra khỗi cấc dung dõch
xianua. Ngay cẫ khi àiïìu chïë kệm, nïëu khưng cố bõ kệm thò cng
khưng xong: bi kệm àûúåc dng àïí loẩi àưìng vâ cầimi ra khỗi
dung dõch kệm sunfat trong phûúng phấp thy luån (phûúng
phấp àiïån phên). Cêìu cưëng vâ cấc kïët cêëu nhâ cưng nghiïåp bùçng
kim loẩi, cấc mấy mốc cú lúán thûúâng àûúåc ph mưåt lúáp sún mâu
xấm àïí giûä cho kim loẩi khỗi bõ ùn môn: trong thânh phêìn ca loẩi
sún àố cng cố bi kệm.
Nïëu àậ nhùỉc àïën sûå ùn môn thò phẫi nối àïën vai trô quan
trổng nhêët ca kệm: gêìn mưåt nûãa sẫn lûúång kệm trïn thïë giúái àûúåc
dng vâo viïåc bẫo vïå thếp trûúác mưåt kễ th hung ấc nhêët - àố lâ sûå
han gó mâ hâng nùm nët mêët hâng chc triïåu têën sùỉt thếp. Xư vâ
chêåu trấng kệm, mấi nhâ vâ ưëng thoất nûúác trấng kệm thò dng
X.I. Venetxki 12
http://ebooks. vdcmedia. com
àûúåc nhiïìu nùm, trong khi àố, mưåt têëm tưn khưng trấng kệm thò
chó cêìn qua mưåt trêån mûa nhỗ lâ àậ cố thïí bõ hoen gó.
Vêåy do àêu mâ chđnh kệm àûúåc giao phố nhiïåm v àêìy khố
khùn vâ vinh quang lâ bẫo vïå “biïn cûúng” ca sùỉt thếp? Thïë mâ
nố hoân toân khưng àûúåc mang danh lâ “chiïën sơ kiïn cûúâng”
chưëng lẩi cấc hốa chêët xêm thûåc nhû crom, niken hóåc coban, vò
sao? Thò ra lúâi giẫi àấp cho cêu hỗi nây cng êín giêëu úã chđnh àiïìu
nây. Theo lưëi diïỵn àẩt ca mưåt nhâ hiïìn triïët nâo àố thò cng giưëng
nhû ngûúâi ph nûä, súã dơ mẩnh chđnh lâ vò sûå ëu úát ca mònh. Kệm
bẫo vïå sùỉt mưåt cấch chùỉc chùỉn, giûä cho sùỉt khưng bõ ùn môn, búãi vò
chđnh nố lẩi khưng à sûác chưëng lẩi sûå ùn môn. Kệm cố tđnh hoẩt
àưång hốa hổc mẩnh hún sùỉt, nïn khi xët hiïån nguy cú bõ oxi hốa
thò kệm liïìn àûa mònh ra àïí chưëng àúä: nố hy sinh thên mònh àïí
cûáu sùỉt khỗi sûå hy diïåt. Khưng phẫi ngêỵu nhiïn mâ àưi khi ngûúâi
ta gổi phûúng phấp bẫo vïå nhû vêåy lâ phûúng phấp “thđ mẩng”.
Ngay cẫ khi trïn lúáp “ấo giấp” bùçng kệm xët hiïån nhûäng vïët
xûúác thò sûå ùn môn cng khưng thïí thûåc hiïån àûúåc àưì tẩo gó ca
mònh: chûâng nâo trïn bïì mùåt ca chi tiïët lâm bùçng thếp côn lẩi d
chó lâ vâi hẩt kệm nhỗ thưi thò sùỉt vêỵn khưng bõ phấ hy. Vïì àiïím
nây, cấc lúáp mẩ bùçng crom vâ niken tuy cố sûác chưëng ùn môn cao,
nhûng trong thûåc tïë àưi khi lẩi tỗ ra khưng àấng tin cêåy: chng chó
cố tấc dng tưët khi chûa xẫy ra bêët k sûå hû hỗng nâo, côn mưåt khi
trïn lúáp mẩ àố àậ xët hiïån hiïån cho d chó lâ mưåt lưỵ thng rêët
nhỗ, bùçng dêëu chêëm thưi, cng à àïí cấc tấc nhên xêm thûåc cố
àûúâng àưåt nhêåp vâo sùỉt, lâm cho sùỉt bùỉt àêìu bõ gó “ngay trûúác mùỉt”
niken hóåc crom vưën lâ nhûäng kim loẩi “bêët khẫ xêm phẩm” vïì
hốa hổc.
Nïëu tđnh àïën viïåc dng kệm àïí giûä cho thếp khưng bõ ùn
môn sệ rễ hún rêët nhiïìu so vúái dng cấc thûá kim loẩi khấc, thò thêåt
dïỵ hiïíu tẩi sao mâ lúáp mẩ bùçng kệm lẩi àang àûúâng àûúâng chiïëm
võ trđ sưë mưåt - cẫ vïì quy mư lêỵn têìm quan trổng - trong sưë têët cẫ
mổi lúáp mẩ bùçng kim loẩi.
Trong thúâi gian gêìn àêy, lúáp mẩ bùçng kệm àậ múã rưång phẩm
vi hoẩt àưång bẫo vïå ca mònh: kệm bùỉt àêìu àûúåc trấng lïn bïì mùåt
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 13
http://ebooks. vdcmedia. com
cấc kïët cêëu kim loẩi chõu lûúång tẫi nhiïåt lúán. Chùång hẩn, trûúác
àêy, cấc kïët cêëu ca tưí húåp thiïët bõ khúãi àưång dng àïí phống cấc
con tâu v tr thûúâng giẫm àưå bïìn theo thúâi gian do chng bõ àưët
quấ nống. Hiïån nay, àïí trấnh àiïìu àố, ngûúâi ta ph lïn chng mưåt
lúáp kệm. Do cố nhiïåt àưå sưi thêëp nïn trong thúâi gian diïỵn ra “cún
sưët” khúãi àưång, lúáp kệm bưëc húi rêët nhanh, hêëp th mưåt lûúång
nhiïåt lúán, vâ nhúâ vêåy mâ giûä cho kïët cêëu kim loẩi khưng bõ quấ
nống.
Cưng nghïå mẩ kệm khấ àún giẫn. Thưng thûúâng àïí lâm viïåc
nây, cấc lấ thếp, ưëng thếp, hóåc cấc chi tiïët bùçng thếp àûúåc nhng
trûåc tiïëp vâo kệm nống chẫy. Song bẩn hậy thûã nhng vâo kệm
nống chẫy, chùèng hẩn mưåt cêy cưåt àiïån xem sao: khi àố thò bïí kệm
phẫi cố kđch thûúác ca mưåt bïí búi cúä lúán. Trong nhûäng trûúâng húåp
nhû vêåy phẫi dng àïën phûúng phấp phun bi kệm nhúâ cấc khđ c
búm phun. Ngûúâi ta àậ chïë ra mưåt loẩi sng chun dng “àẩn” lâ
mưåt súåi kim loẩi lỗng àïí khi àưng àùåc lẩi thò tẩo thânh mưåt lúáp mẩ
bẫo vïì dân àïìu trïn kïët cêëu cêìn xûã l. Côn mën cho lúáp mẩ kệm
àûúåc nhùén bống thò dng phûúng phấp àiïån phên.
Phẩm vi hoẩt àưång khưng nhûäng ca bẫn thên kệm, mâ cẫ
ca cấc húåp chêët ca kệm cng rêët àa dẩng. Thúâi trung cưí, cấc
thêìy thëc Arêåp vâ Têy Êu dng “tuët trùỉng” - thûá bưåt kệm oxit
xưm xưëp nhû lưng tú mâ cấc nhâ giẫ kim thåt gổi lâ “len mêìu
nhiïåm” - vâo mc àđch chûäa bïånh. Ngây nay, trong bêët k hiïåu
thëc nâo, chng ta àïìu cố thïí bùỉt gùåp cấc thûá thëc múä, phêën
rưm trễ em, thëc nhỗ mùỉt v.v chûáa ngun tưë kệm úã mưåt dẩng
nâo àố. Hiïëm cố mưåt ngûúâi ph nûä nâo lẩi khưng dng àïën kệm
oxit. Chùèng nïn nghi ngúâ gò àiïìu àố, búãi vò phêën xoa mùåt chùèng
phẫi lâ cấi gò khấc mâ chđnh lâ bưåt kệm oxit pha thïm cấc chêët
thúm, chêët mâu vâ mưåt sưë chêët khấc. Nïëu phống àẩi lïn thò cấc
hẩt phêën trưng hao hao nhû mưåt con nhïån àêìy lưng vúái nhûäng cấi
chên lóçng ngóçng xoê ra khùỉp mổi phđa.
Khoẫng hai trùm nùm trûúác àêy, bưåt kệm trùỉng àậ xët hiïån
úã Phấp vâ Anh. Khấc vúái bưåt chò trùỉng vêỵn àûúåc dng tûâ lêu, bưåt
kệm trùỉng khưng àưåc hẩi àưëi vúái cú thïí con ngûúâi, vò thïë mâ nố àậ
nhanh chống ài vâo cåc sưëng hâng ngây. Khưng bao lêu, thûá bưåt
X.I. Venetxki 14
http://ebooks. vdcmedia. com
trùỉng múái nây àậ àûúåc sẫn xët úã nhiïìu nûúác khấc. Chùèng hẩn,
nùm 1807, mưåt tẩp chđ xët bẫn úã nûúác Nga àậ àùng bâi “Vïì viïåc
sẫn xët bưåt trùỉng bùçng kệm oxit - thûá bưåt cố thïí thay thïë cấc thûá
bưåt trùỉng thưng thûúâng”. Kệm cố thïí lâm tang chûáng chùỉc chùỉn àïí
båc tưåi cấc hổa sơ lâm giẫ mẩo tấc phêím ca cấc bêåc danh hổa
thúâi trûúác. Nïëu àem giấm àõnh mưåt bûác tranh àûúåc xûng lâ tấc
phêím ca Bruegel de Oude, ca Rubens hóåc ca El Greco, mâ
phếp phên tđch mâu lẩi cho thêëy trong àố cố bưåt kệm trùỉng thò cố
thïí khùèng àõnh ngay rùçng, àố lâ mưåt bûác tranh giẫ mẩo.
Nïëu khưng cố kệm oxit thò cấc xđ nghiïåp lâm cao su vâ vẫi
sún sệ khưng lâm ùn gò àûúåc. Kệm cng quen biïët thy tinh tûâ lêu:
nùm 1851, tẩi triïín lậm qëc tïë úã London, mưåt mùåt hâng múái ca
cưng nghïå thy tinh lâ pha lï chûáa kệm cố àưå nhùén bống vâ ấnh
quang àùåc biïåt khiïën mổi ngûúâi rêët ûu thđch. Hiïån nay, cấc hổa sơ
trang trđ àưì thy tinh àậ dng kệm sunfua lâm thëc vệ vò nố cho
phếp nhåm thy tinh vúái mâu sùỉc vâ sùỉc àưå rêët phong ph, biïën
thy tinh thânh ngổc bđch hóåc cêím thẩch, thânh ngổc mùỉt mêo
hóåc ngổc lam.
Trong nhûäng nùm 20 ca thïë k chng ta, tinh thïí kệm oxit
lêìn àêìu tiïn hậnh diïån ài vâo ngânh thưng tin vư tuën: nhúâ nố
mâ lc bêëy giúâ ngûúâi ta àậ lêåp àûúåc k lc vïì cûå ly thu tđn hiïåu vư
tuën. Cấc húåp chêët ca kệm cng tòm àûúåc viïåc lâm trong k
thåt truìn hònh: ba mâu cú bẫn - xanh lam, xanh lc vâ àỗ -
xët hiïån trïn mân ẫnh truìn hònh nhúâ nhûäng tđnh chêët phất
quang ca kệm sunfua, kệm selenua vâ kệm fotfat àûúåc hoẩt hốa
búãi bẩc, mangan hóåc cấc chêët ph gia khấc. Tinh thïí kệm selenua
nhên tẩo àẫm nhêån vai trô àêìy trổng trấch trong viïåc xêy dûång k
thåt truìn hònh laze sau nây: diïån tđch mân ẫnh ca mấy thu
hònh laze mâu sệ àïën vâi mết vng, nghơa lâ hònh ẫnh mâu rûåc rúä
sệ choấn hïët cẫ bûác tûúâng trong cùn phông. Cấc húåp chêët ca kệm
côn mang tđnh bấn dêỵn, àiïìu àố hûáa hển vúái chng mưåt tûúng lai
sấng lẩn.
Khưng phẫi chó cố k thåt múái cêìn àïën kệm - cú thïí àưång
vêåt vâ thûåc vêåt cng rêët cêìn àïën ngun tưë nây vúái liïìu lûúång nhỗ.
Nhu cêìu trong mưåt ngây àïm ca con ngûúâi vïì ngun tưë vi lûúång