duy nhêët ca tưi”. Ưng àậ theo hổc úã trûúâng Àẩi hổc
Àưng phûúng tẩi Mấtscúva; úã th àư nây, nùm 1922, ưng
àậ quen biïët cấc nhâ thú Maiakưëpski, Ïsïnhin Nùm
1924, ưng àậ lâ mưåt trong nhûäng ngûúâi àûáng gấc danh
dûå bïn linh cûäu ca Lïnin. Nùm 1938, bổn phất xđt Thưí
Nhơ K àậ bù’t ưng àang lc ưng hoẩt àưång trong nûúác
vâ àậ kïët ấn ưng 28 nùm 4 thấng t. Ưng àậ úã t 13
nùm, sûác khỗe ưng do àố bõ tưín thûúng rêët nùång, nhûng
dng khđ ca ưng khưng hao ht mẫy may. Khi ưng ra
t (nùm 1950), ưng àânh chổn con àûúâng xët dûúng, rúâi
tưí qëc mâ mưåt lông têån ty vúái nhên dên, tưí qëc.
Hiïån nay, Nadim Hđtmết úã tẩi Liïn Xư; nhûäng k Àẩi
hưåi liïn hoan thanh niïn qëc tïë, sûå cố mùåt ca Nadim
Hđtmết câng lâm bûâng chấy hâng vẩn lông tíi trễ cấc
nûúác; hổ vêy quanh nhâ thi hâo, biïët rùçng thú lâ cấi chêët
trễ mn àúâi.
*
* *
Theo tưi, đt cố nhâ thú nâo trïn thïë giúái lâm nhûäng
bâi thú chđnh trõ lẩi àêìy tònh cẫm vâ trấnh àûúåc sûå trûâu
tûúång nhû Nadim Hđtmết, Hđtmết chổn nhûäng sûå viïåc
rêët têìm thûúâng, lêëy nhûäng tònh hâng ngây, c thïí ca
àúâi sưëng con ngûúâi, xoấy vâo lông ngûúâi ta, khiïën ngûúâi
ta cẫm xc rêët sêu sù’c vâ thêëy cêìn phẫi chưëng àïë qëc,
chưëng chiïën tranh. Àưëi vúái ưng, khưng cố àïì tâi chđnh trõ
nâo lâ khư khan; vò ưng àậ chûáa sùén trong trấi tim
nhûäng kho u mïën vâ hiïíu biïët vïì con ngûúâi; cấi sấng
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 297
tẩo thiïn tâi ca ưng lâ tòm nhûäng viïåc àún giẫn nhêët àïí
nối nhûäng àiïìu cao cẫ nhêët.
Àïí thc àêíy phong trâo nhên dên thïë giúái àôi cêëm v
khđ ngun tûã, Hđtmết viïët mêëy bâi thú liïìn. Ưng lâm lúâi
mưåt em bế chïët vò bom ngun tûã úã Nhêåt:
Chđnh em àêy gộ cûãa,
Cûãa mổi nhâ, gộ cûãa mổi nhâ,
Khưng thêëy em xin chúá ngẩi mâ,
Ai thêëy àûúåc mưåt em bế chïët,
Mûúâi nùm trûúác em côn sưëng àố,
Em chïët rưìi Hirưsima
Bêy giúâ em vêỵn bẫy tíi thú
Nhûäng em chïët khưng côn lúán nûäa
Mưåt bâi nûäa nối ngûúâi àấnh cấ trễ Nhêåt Bẫn bõ chïët
vò àấm mêy ngun tûã bay qua; cấi chïët vư l, kinh
khng truìn tûâ ngûúâi nây sang ngûúâi khấc:
Qụn anh ài, em úi, húäi em mù’t àểp,
Àûâng hưn anh, ưm êëp ngûúâi anh,
Qụn ài em nhế, dun tònh
Kễo anh lêy chïët sang mònh ca em.
Thuìn kia lâ ấo quan àen,
Qụn ài em nhế hậy qụn dun tònh
Kễo mâ con ca ta sinh
Ung nhû quẫ trûáng thên mònh vûäa tan!
Tưë Hûäu dõch
Bâi thûá ba chó mùåt gổi tïn bổn trm tû bẫn:
( )
Lâm cho chng ta thânh ngûúâi lâ nhûäng bâ mể
Mể ài trûúác ta nhû ấnh ca bêìu trúâi
Chùèng phẫi nhûäng bâ mể sinh cấc ưng ra àúâi?
298 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Cấc ngâi úi, hậy biïët thûúng nhûäng bâ mể!
Nhûäng àấm mêy khưng àûúåc giïët
nhûäng con ngûúâi.
Lâm thú chưëng chiïën tranh, Nadim Hđtmết cng gúåi
nhûäng hẩnh phc àún sú, phưí biïën nhêët trong àúâi sưëng
mổi con ngûúâi:
MƯÅT CHIÏËC TÂU ÀI ÀẤNH TRÊÅN
Àûáa con ca Bêët-cûá-ai lúán lïn trûúác mù’t nhòn
ca cha nố
Nố chêåp chûäng, chêåp chûäng, trêo lïn gưëi cha,
Nố nhòn mùåt cha thêëy lúán lù’m, lúán lù’m
“Cha!”, nố gổi, vâ thïë lâ vui nhû hưåi hê.
Con ca tưi thò chó lúán lïn trong ẫnh thưi,
êm thêìm khưng tiïëng nối, khưng cûã àưång.
Ngûúâi cha ca Bêët-cûá-ai dù’t tay con
vâ àûa con ài chúi
Vúái cêy cưëi, vúái sêu bổ, vúái chuën xe lûãa vâ
chuën tâu àiïån
Cha chó cho con nhòn con chố ca Nhâ ai
Ngûúâi cha ca Bêët-cûá-ai àem bấnh mò vïì nhâ,
Àem mưåt chiïëc diïìu vïì cho con nhỗ.
Nadim Hđtmết úã t 13 nùm, rưìi phẫi rúâi xa tưí qëc,
àïí vúå vâ con úã lẩi Stùngbun (th àư Thưí Nhơ K); lông
ưng àau àúán, nghơ àïën nhûäng ngûúâi thên úã qụ hûúng.
ÚÃ Stùngbun, bao nhiïu ngûúâi cha côn bõ t, bao nhiïu
ngûúâi con côn bõ àe dổa treo cưí. Ưng lâm tiïëp bâi thú
trïn àêy vúái cẫnh mưåt chiïëc tâu do kễ cêìm quìn Thưí
gûãi ài àấnh hưi úã Triïìu Tiïn:
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 299
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
(1)
Chúã trấi nho hay trấi vẫ?
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
Chúã toân thõt con ngûúâi
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
- Thõt ngûúâi cố ùn àûúåc chùng?
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
Ài àêu àêëy, húäi trûúãng tâu?
Mưåt chiïëc tâu rúâi Ximiïëc,
Chúã lo phiïìn, chïët chốc àïën Triïìu Tiïn
Àoẩn cëi bâi thú kïu gổi nhûäng ngûúâi thiïån chđ hậy
lïn tiïëng tûâ bưën phûúng thïë giúái, hậy lïn tiïëng cao hún
ngổn sng, hậy lïn tiïëng to hún bom àẩn!
Mưåt cêu chuån mú mưång nïn thú, Nadim Hđtmết liïn
hïå nố vúái lông cùm phêỵn bổn àïë qëc, bổn phất xđt, mâ
khưng cht gô ếp. Phẫi chùng vò Hđtmết ln ln cùm
th bổn chng? Bù’t àêìu nối chuån lc nhỗ hùçng ao ûúác
lâm “Ngûúâi àûa thû”, nâo àûa thû qua bùng tuët, dûúái
ấnh bònh minh Bù’c cûåc, nâo àûa thû qua thẫo ngun,
dûúái bống mêy nùång nïì, nâo àûa thû trong thõ thânh,
nâo àûa thû qua sa mẩc, hay giûäa giưng bậo; giêëc mú
tíi nhỗ àậ thânh sûå thûåc khi ưng nùm mûúi tíi àïën
nûúác Hunggari: trễ con úã Bapết nhúâ ưng àûa thû vïì
Mấtscúva. Giûäa sưë thû ca cấc em, cố mưåt phong bò àïì:
“Múmết, con ca Nadim Hđtmết, úã Thưí Nhơ K”. Vïì
Mấtscúva, ưng sệ àûa thû àïën tûâng àõa chó mưåt, nhûng:
Duy cố mưåt bûác tưi khưng àûa túái àûúåc
Lâ thû cho Múmết - Tưi cng khưng thïí gûãi ài.
300 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
(1) Smyrne: mưåt cûãa bïí nưíi tiïëng ca Thưí Nhơ K.
Con ca Nadim
Bổn cûúáp cù’t àûúâng vïì
Thû ca con,
con sệ khưng hïì nhêån àûúåc.
Nhúá con, Nadim Hđtmết nhù’c àïën nhiïìu lêìn:
Húäi ngûúâi vúå mù’t xanh,
Con thú ba thấng anh àïí lẩi cho mònh,
Bíi êëy con múái cûúâi nhoễn miïång.
Bêy giúâ con biïët nối,
Em cố têåp cho nố gổi “cha”?
Mêëy cêu thú trïn àêy nùçm trong bâi “Ghi tẩi
Hunggari”; Nadim Hđtmết kïí chuån vúái vúå rùçng mònh
àïën thùm vûúân thiïëu nhi úã Bapết; trễ con rêët mïën ưng,
qën lêëy ưng, rđu rđt nhû l chim sễ trûúác kia àậ àïën vúái
ưng núi cûãa sưí nhâ t. Bâi thú kïët thc:
Mưåt em bế Hy Lẩp bấ cưí anh
Em gấi bế giưëng mưåt cânh ư liu tûúi mất
Em bế nối:
“Bấc úi
ÚÃ nûúác ca em, úã nûúác ca bấc,
Bao giúâ ta múái cố mưåt núi nhû thïë nây?
Bao giúâ chng ta múái àûúåc múâi cấc bẩn nhỗ
Hunggari?”
Mònh úi,
l con chng ta nống lông chúâ àúåi,
Chng ta phẫi lâm gò mau mau.
*
* *
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 301
Nhâ thú Phấp Àưëpdanhski (Dobzynski) kïí lẩi lêìn àêìu
tiïn àûúåc gùåp Nadim Hđtmết úã Vacxưvi, ma xn 1954:
- “Viïåc êëy àưëi vúái tưi nhû mưåt lìng àiïån, àûúåc nhòn
thêëy ưng, àûúåc nối chuån vúái ưng. Vò nhâ thi sơ àố, àưëi
vúái tưi lâ mưåt nhên vêåt trong truån ẫo huìn Nadim
Hđtmết àậ chiïëm trong lông tưi ngay tûác khù’c, nhû ưng
chiïëm lông têët cẫ nhûäng ngûúâi úã quanh ưng, vò tđnh hoân
toân giẫn dõ ca ưng, vò bng tưët ca ưng àng hïåt nhû
thú ưng - vò tđnh ưng hoẩt àưång, vâ vò cấi khđa trâo
phng mïën thûúng vâ nhổn sù’c mâ chó riïng ưng cố ”.
Thấng chđn 1955, tưi cng àậ àûúåc cấi may mù’n àố
trong àúâi, tẩi Bapết. Múái lêìn àêìu bûúác vâo phông ùn
lúán ca Khấch sẩn “Hoa Cc”, tưi àûúåc nghe bẫo nhỗ bïn
tai: - “Nadim Hđtmết úã àêìu kia”. Tưi nhòn vïì phđa àố, vâ
bưỵng nhiïn bao nhiïu hònh ẫnh, tònh tûá, nhẩc àiïåu ca
thú Hđtmết dưìn túái trong àêìu. Tûâ ngây nhỗ àổc Kiïìu, àổc
Tònh sûã, àổc Tẫn Àâ, àổc Têy Sûúng K v.v tưi àậ hổc
àûúåc cấi quan niïåm “liïn tâi”: u qu cấi tâi tònh. Gùåp
mưåt thi hâo cố phẫi àêu lâ chuån thûúâng ngây xẫy ra.
Tưi biïët rùçng tưi àang àûúåc mưåt diïỵm phc. Vâ mûúâi lùm
pht sau, tưi àûúåc giúái thiïåu vúái Nadim Hđtmết. Vâ ngay
nhêët kiïën, Nadim Hđtmết múâi tưi tưëi hưm àố cng ùn bûäa
tưëi vúái ưng.
Cêu chuån bûäa àố lêåp tûác ài vâo thoẫi mấi. Tưi nhêån
ngay úã Nadim Hđtmết ngûúâi anh lúán rêët rưång rậi, mïën
thên. Nadim Hđtmết cao to, tốc húi hoa rêm, àưi mù’t u
thûúng vâ nhổn sù’c, thûúâng hay dng lưëi trâo phng,
thđch nối ngûúåc lẩi. Nối vïì cåc ài thùm ca tưi úã nûúác
bẩn Hunggari, tưi phất biïíu: - “Chng tưi mong hổc àûúåc
302 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
nhiïìu àiïìu úã cấc bẩn Hunggari”. Nadim Hđtmết chùån
ngay tưi: - “Vâ hổ cng phẫi hổc nhiïìu àiïìu úã cấc anh
chûá!”. Tưi bây tỗ lông tưi mïën phc nhâ thú Nadim
Hđtmết, vâ thânh thûåc nối: - “Tưi mong mỗi àûúåc ài theo
nhûäng bûúác ca àưìng chđ”. Tûác thò Nadim Hđtmết phẫn
àưëi: - “Khưng, khưng! Khưng cố thi sơ nâo theo bûúác ca
thi sơ nâo”. Trûúác lưëi nối chuån nhû lâ cậi nhau rêët
àấng mïën àố, tưi nhêån thêëy têm hưìn vâ cấ tđnh àùåc biïåt
ca Hđtmết. Hđtmết lẩi nối: “Anh úã Viïåt Nam, úã phûúng
Àưng. Tưi cng úã phûúng Àưng. Tưi rêët hậnh diïån vïì
phûúng Àưng ca chng ta ”. Rưìi Hđtmết nối chuån úã
qụ hûúng Thưí Nhơ K, kïí chuån tíi nhỗ ca ưng,
chuån bưë, ưng nưåi, ưng ngoẩi ca mònh, mưỵi ngûúâi àïí lẩi
trong tđnh tònh ưng nhûäng nết rêët tûúng phẫn nhau. “Tưi
tûúãng tòm thêëy úã tưi têët cẫ nhûäng ngûúâi êëy ”.
Ngûúâi anh 53 tíi êëy - àïën nay (1959) lâ 57 tíi - cố
àưi mù’t rêët lâ Nadim Hđtmết: hiïìn lânh, àưå lûúång, vâ cố
mưåt cấi gò àau àúán úã bïn trong. Mưåt ngổn lûãa chấy têån
trong sêu thùèm ca têm hưìn; thú Hđtmết khưng phẫi lâ
cấi thûá thú nưng choên nhû vng nûúác.
Chõ phiïn dõch cho tưi biïët: ưng àïën Bapết àïí bân
viïåc quay truån ca ưng thânh phim, vâ àïí chûäa bïånh
àau tim. Theo chõ nối, thò bïånh úã trấi tim ưng rêët nguy
cho tđnh mẩng. Nghe chõ nối, tưi nghơ: cåc sưëng quẫ lâ
mưåt viïåc vơ àẩi vâ gay go. Nhâ thú lúán kia mang ngay úã
giûäa trấi tim mònh cấi sưëng vâ cấi chïët. Àưi mù’t cûúâi
giïỵu vâ àau àúán êëy, phẫi chùng vò cẫ mưåt cåc àúâi tûâng
trẫi nhiïìu chiïën àêëu vâ àau khưí? Hđtmết àậ tûâng viïët:
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 303
Mưåt con dao hai lûúäi cù’m giûäa tim tưi
Mưåt lûúäi lâ con tưi vù’ng xa, mưåt lûúäi lâ
Stùngbun xa vù’ng.
Vâ phẫi chùng cng búãi vò bïånh nâm ngay úã giûäa chưỵ
àêåp ca cåc àúâi? Nhû lâ mưåt sûå trúá trïu, mưåt sûå àa
nghõch ghï gúám?
Biïët Hđtmết rêët bêån, nhûng àậ úã cng mưåt khấch sẩn,
tưi mën cûá àûúåc nối chuån hoâi. Tưi tham. Tưi mën
nối vúái Nadim Hđtmết rùçng:
- Àưìng chđ Nadim! Àưìng chđ cng nhû mưåt cấi cêy cố
trấi qu hún vâng. Àưìng chđ chúá lẩ rùçng cố nhûäng ngûúâi
nhû tưi, cûá mën thú thêín mậi bïn cêy, mong hấi àûúåc
mưåt vâi quẫ.
Thêåt vêåy. Chuån àúâi xûa, cố ưng tiïn chó àấ hốa ra
vâng. Vâ cố ngûúâi khưng mën xin vâng, mâ mën xin
cấi ngốn tay chó àậ hốa vâng kia. Tưi mën xin Nadim
Hđtmết rêët nhiïìu bâi thú, nhûng nhêët lâ tưi mën gùåp
Hđtmết nhiïìu lêìn, nghe ưng nối, nối vúái ưng, tûúãng nhû
àng chẩm àûúåc têm hưìn ca ưng, vâo trong kho ca
têm hưìn êëy. Nadim Hđtmết lêëy nhûäng chuån àúâi thûúâng
mâ sao lẩi lâm thú rêët hay, tưi mën hiïíu cấi bđ quët
ca ngốn tay biïën têët cẫ thânh ra thú êëy
Khi nghe tưi nối sù’p trúã vïì Viïåt Nam (10-1955).
Hđtmết ưm tưi, hưn, vâ cùn dùån: - “Anh hậy hưn gim
cho tưi miïëng àêët ca Tưí qëc anh!” Ngûúâi Hđtmết cao
to, hai cấnh tay tưi ưm tûúãng nhû khưng hïët. Tưi hiïíu
rùçng Nadim Hđtmết nhúá Tưí qëc Thưí Nhơ K vư cng.
Têåp thú ca ưng: “Ài àây thêåt lâ mưåt cấi nghïì gay lù’m”
in úã Phấp nùm 1957 àậ nối nưỵi àau lông àôi àoẩn ca
ưng nhúá nûúác, nhúá nhâ.
304 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
*
* *
Chõ phiïn dõch ca Nadim Hđtmết àûa cho tưi mêëy túâ
giêëy Hđtmết tùång. Tưi múã ra. Thú àấnh mấy, thú viïët bt
chò. Múái àïën Bapết chûa mêëy hưm, Hđtmết àậ lâm bâi
Ghi tẩi Hunggari, múã àêìu:
Chng tưi àấp mấy bay úã Púâraha
Chng tưi hẩ cấnh úã Bapết.
Lâm con chim rêët thđch
vâ lâm àấm mêy lẩi côn thđch hún.
Nhûng tưi, tưi bùçng lông àûúåc lâm con ngûúâi
Vâ cấi chêët ûa nhêët ca tưi, lâ àêët:
Cố lệ vò vêåy mâ
Khi tưi ấp trấn vâo cûãa sưí mấy bay
Hay khi tưi tûåa vâo bao lan tâu thy,
cûá rúâi xa mùåt àêët,
lâ mưåt nưỵi bìn chiïëm lêëy tưi
Mùåt àêët, con ngûúâi. Nadim Hđtmết quan têm nhêët
àiïìu àố. Vâo thùm bïånh viïån, ưng thưng cẫm, i an:
Vâng ài nhû mưåt trấi chanh, tan ài nhû mưåt
cêy nïën,
Àưí xëng bêët thêìn nhû mưåt thên cêy mc,
Nhûäng bẩn ưëm àau, anh em ca tưi úi,
Chng ta chùèng phẫi lâ chanh, lâ nïën, lâ cêy,
Nhúâ trúâi chng ta lâ nhûäng con ngûúâi.
Tưët thay, chng ta biïët ëng thëc cng vúái
hy vổng,
Vâ nhêët quët bẫo rùçng: “Ta phẫi sưëng”.
NHÛÄNG TẤC PHÊÍM LỄ 305
Vâ Nadim Hđtmết cng lâm nhûäng bâi thú tònh. Thú
tònh ca ưng lẩi câng hâm sc. ÚÃ Hđtmết, àún giẫn vâ
ngù’n lâ kïët tinh ca mưåt nghïå thåt bêåc thêìy. Ưng nối
ra, mâ nhû khưng mën nối hïët. Àố cng lâ truìn
thưëng lâm thú ca phûúng Àưng chùng? Chêëm phấ mưåt
àưi nết, mâ sao múã ra nhûäng sêu thùèm bao la ca tònh
cẫm! Ưng nối: Em lâ xûá súã ca anh. Em lâ lông sêìu xûá
ca anh Lc túái àûúåc em lâ lc biïët rùçng em lâ núi
khưng bao giúâ túái àûúåc - Thú Hđtmết thûúâng lâm nhû
nhûäng bâi hất vúái nhiïìu cêu lấy lẩi. Mưỵi cêu lùåp lẩi lâ
mưåt ngên vang nhû khưng dûát bao giúâ. Bâi thú sau àêy
nhû lúâi trong dên ca nûúác Thưí:
MA THU
Ngây àậ ngù’n dêìn rưìi
Tiïët mûa bìn sù’p lẩi
Cûãa múã rưång chúâ em,
Sao, sao em chùèng túái?
ÚÁt xanh, bấnh, mëi àïí trïn bân
Nhûng rûúåu vò em anh àậ rốt
Anh ëng hïët nûãa rưìi,
Anh àậ ëng khưng em,
Sao, sao em chùèng túái?
Nhûng kòa trấi cêy mêåp mẩp
Nghơ suy vâ chđn trïn cânh
Trấi sệ tûå mònh rúi rng
Nïëu em côn chêåm thùm anh.
306 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét